لاک تراشی به هنری گفته می‌شود که در آن، لوازم چوبی با استفاده از تراش دادن ریشه و تنه درختان جنگل، ابزار اولیه کنده‌کاری و برش تولید می‌شوند. افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم‌دار و انجیلی از جمله درختانی هستند که چوب آن‌ها برای لاک تراشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. لاک تراشی از گذشته در مناطق روستایی و جنگلی رایج بوده است و مردم این مناطق برای ساخت ملزومات زندگی خود از این هنر استفاده می‌کردند. آن‌ها در ساخت لوازم چوبی از تبحر خاصی برخوردار بودند و با استفاده از ریشه و تنه درختان بدون استفاده از ابزار کار امروزی، ظروف چوبی مختلفی مانند جوله، کلز، لاک دانه پاش، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه و کترا می‌ساختند.
هنر لاک تراشی مازندران در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. تبر، تیشه، اره، سوهان، چوبساب، مغار ، اسکنه، رنده، رخ درشت یا دارکن، دله‌گیر و چکش چوبی از جمله لوازم هنر لاک تراشی هستند.
هنر لاک تراشی یکی از صنایع دستی ابتکاری است و شما می‌توانید انواع محصولات آن را به‌عنوان سوغاتی خریداری کنید. ظروفی که با ریشه درختان ساخته می‌شوند، سبک‌تر و در برابر سرما و گرما مقاوم‌تر هستند. این ظروف به‌سادگی ترک برنمی‌دارند و در اثر ضربه نمی‌شکنند؛ به‌طوری که لاک تراشان معتقد هستند که اگر از ظروف لاک تراشی ساخته شده از ریشه درختان به‌خوبی نگهداری شود، عمر مفید آن‌ها بیش از ۱۰۰ سال خواهد بود. در همان زمان لوازم تهیه شده از ساقه درختان از استحکام خوبی برخوردار نبودند و به همین دلیل، لاک تراشان لوازم مورد نیاز خانه را از ریشه زیرین درختان می‌ساختند؛ ریشه‌هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ می‌کنند و طبق دیدگاه آن‌ها کمتر در معرض برف و باران قرار داشتند. در ادامه با انواع ظروف چوبی که در استان مازندارن کاربرد دارند، آشنا شوید.
– لاک (خردخار): لاک، ظرف بزرگی است که دور آن رو به داخل جمع می‌شود و در زبان محلی مازندرانی با نام «خردخار» شناخته می‌شود. از این ظرف در گذشته بیشتر برای خوردن غذا و به‌خصوص «گرماس پلا» استفاده می‌شد.
– قاشق، ملاقه و کفگیر: این وسایل چوبی در زبان محلی با نامهای «گچه» «پل گیر» و «کترا» شناخته و از ساقه و شاخه درخت شمشاد ساخته می‌شوند. گچه در اندازه کوچک‌تر برای خوردن غذا یا آش استفاده می‌شود و از مهم‌ترین مزیت‌های آن این است که در هنگام خوردن آش یا غذای گرم موجب سوختگی دهان نمی‌شود. کترا شبیه به کچه، اما بزرگ‌تر است و برای هم زدن آش به کار می‌رود.
– دانه پاش: دانه پاش نوعی سینی است که برای پاک کردن برنج و حبوبات به کار می‌رود.
– جوله: جوله یا جاله وسیله‌ای شبیه به پارچ آب است که برای دوشیدن شیر و نگهداری انواع مواد لبنی به کار می‌رود. این پارچ آب با گردن باریک و دهانه‌ای گشاد و در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود و از جمله نقوش متداول روی بدنه آن می‌توان به نقش مارپیچ، نقش زنجیره‌ای و نقش حلوایی اشاره کرد. «مندر» بزرگترین نوع جوله است که ۱۸ کیلوگرم گنجایش دارد. «جوله کون» نوع دیگری از جوله است که از ریشه درخت افرا تراشیده می‌شود.
– کلز: کلز نوعی ملاقه چوبی است و از آن برای هم زدن و سرد کردن شیر استفاده می‌شود. این وسیله در مناطق مختلف استان با نامهای مختلفی شناخته می‌شود؛ به‌طور مثال در منطقه رامسر با نام «گیال»، در بخش مرکزی با نام «کلز» یا «کیلز» و در گرگان با نام «کمچه لز». یک نوع دیگر پیمانه شیر دیگر در مناطق جنکلی به نام «منقار» ساخته می‌شود که حدود ۲۰۰ کیلوگرم ظرفیت دارد.
– کیله لاک: این وسیله چوبی به‌عنوان پیمانه کاربرد دارد. هر پیمانه حدود ۶ کیلوگرم «شالی» یا «جو» و حدود۵٫۷ کیلوگرم «گندم» ظرفیت دارد.
– عصا: عصا در زبان محلی به نام «ازدار» شناخته می‌شود. عصا را در مناطق شمالی با چوب درخت آزاد درست می‌کنند.
– قند چوله: وسیله‌ای چوبی برای خرد کردن قند است.
– تنباکو چوله: وسیله‌ای چوبی که به‌عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
– سیرکوب: این وسیله چوبی در اندازه‌های متفاوت ساخته می‌شود و در گذشته به‌جای هاون برای کوبیدن و خرد کردن استفاده می‌شده است.
.
منبع: کجارو | https://www.kojaro.com
